Τα κυριότερα σημεία της έκθεσης του Bellagio για την Υγιή Γεωργία, την Υγιεινή Διατροφή και τους Υγιείς Ανθρώπους

Artemis P. Simopoulos¹, Peter G. Bourne², Ole Faergeman³,

 

¹Κέντρο Γενετικής, Διατροφής και Υγείας, Ουάσιγκτον, DC ΗΠΑ

²Κολλέγιο Green Templeton, Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, Ηνωμένο Βασίλειο

³Τμήμα Παθολογίας και Καρδιολογίας, Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Aarhus Sygehus,

Aarhus, Δανία

Εισαγωγή

Η συνάντηση με τίτλο Υγιής γεωργία, Υγιεινή διατροφή και Υγιείς άνθρωποι έλαβε χώρα στο Rockefeller Foundation, στο Bellagio Center στην Ιταλία, το χρονικό διάστημα 30 Οκτώβριου -1 Νοέμβριου, 2012. Η συνάντηση χρηματοδοτήθηκε από το Κέντρο για τη Γενετική Διατροφή και την Υγεία, το Ίδρυμα Ροκφέλερ, το Green Templeton College του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, το WK Kellogg Foundation, το Ινστιτούτο Υγείας, Nutrilite Υγεία, το Health Studies Collegium, το Hellenic American University και την Ελληνοαμερικανική Ένωση. Το επίκεντρο της συνάντησης ήταν η εφαρμογή του σχεδίου δράσης για μία υγιή γεωργία, υγιεινή διατροφή και υγιείς ανθρώπους, το οποία είχε αναπτυχθεί κατά τη συνεδρίαση για μία Υγιή γεωργία, Υγιεινή διατροφή και Υγιείς ανθρώπους, που πραγματοποιήθηκε στην Αρχαία Ολυμπία στην Ελλάδα, από τις 5 μέχρι τις 8 Οκτωβρίου,  2010 .

Η συνάντηση στο Bellagio ήταν βασισμένη σε επιστημονικά δεδομένα, αλλά με γνώμονα την πολιτική. Υπήρξαν 19 συμμετέχοντες από 9 χώρες, συμπεριλαμβανομένων διακεκριμένων ιατρών, διατροφολόγων, γεωπόνων, οικονομολόγων, πολιτικών  εμπειρογνωμόνων, δικηγόρων, εκπρόσωπων της βιομηχανίας και εκπροσώπων από το United States Agency for International Development (USAID), την Παναμερικανική Οργάνωση Υγείας (Panamerican Health Organization, PAHO), καθώς και το Ίδρυμα WK Kellogg Foundation. Αυτός ο διεθνής αστερισμός της τεχνογνωσίας παρείχε μια θαυμάσια ευκαιρία για εις βάθος συζήτηση των πιο πρόσφατων επιστημονικών στοιχείων σχετικά με την αειφόρο γεωργία και την ασφάλεια της διατροφής για την υγεία.

Η ευρεία, συνολική ανησυχία της ομάδας ήταν σχετικά με την υγεία του ανθρώπου, ιδίως της υγείας των παιδιών, με την κοινωνική οικονομία, καθώς και με τα οικοσυστήματα του  πλανήτη. Ο τρόπο ζωής μας -συμπεριλαμβανομένου του που ζούμε, τα επίπεδα δραστηριότητας μας, την οικονομική ευημερία και την έκθεση στο στρες- επηρεάζει την ανθρώπινη υγεία. Είμαστε, επίσης, ενταγμένοι σε ευρύτερα συστήματα των πολιτισμών της γεωργίας, των τροφίμων και τις αλυσίδες εφοδιασμού τροφίμων, που μπορεί να αυξήσουν καθώς και να μειώσουν τις πιθανότητές μας για να γίνουμε και να διατηρηθούμε υγιείς. Την ίδια στιγμή που μερικά παιδιά λιμοκτονούν, άλλοι (μερικές φορές στις ίδιες κοινωνίες) είναι επιρρεπείς στην παχυσαρκία και άλλες χρόνιες παθήσεις που προκύπτουν από την περιεκτικότητα των τροφίμων σε θρεπτικά συστατικά.

Ενώ πολλές ουσίες στη διατροφή μπορεί να επηρεάσουν την υγεία, η συνάντηση επικεντρώθηκε κυρίως στα στοιχεία εκείνα για τα οποία τα επιστημονικά στοιχεία δείχνουν ότι η σύνδεση είναι ισχυρότερη και όπου ο αντίκτυπος για την επιδημία των μη μεταδοτικών ασθένειων (NCDs) σε όλο τον κόσμο είναι μεγαλύτερος.

Στόχοι

1. Να αναπτυχτούν στρατηγικές που θα μεταφράσουν την τρέχουσα κατάσταση των επιστημονικών γνώσεων σχετικά με τη διατροφή σε συγκεκριμένες παρεμβάσεις που θα οδηγήσουν τους ανθρώπους στο να έχουν ποιο υγιεινή διατροφή.
2. Οι Αγρονομικές, διατροφικές και ιατρικές επιστήμες δεν θα πρέπει να είναι υποταγμένες στα συμφέροντα των επιχειρήσεων.

Η συνάντηση επικεντρώθηκε στα ακόλουθα ζητήματα:

1. Η γεωργία με προσανατολισμό στην Υγεία είναι απαραίτητη για την προσαρμογή της αλυσίδας τροφίμων στην εξάλειψη κρίσιμων ελλείψεων και ανισορροπιών (π.χ. αλλαγή της σίτισης των ζώων για να εξισορροπήσουν την αναλογία ωμέγα-6/ωμέγα-3 λιπαρών οξέων, την μείωση της υπερβολικής παραγωγής του σιροπιού καλαμποκιού υψηλής περιεκτικότητας σε φρουκτόζης (High Fructose Corn Syrup, HFCS) ).
2. Οι Αγρονομικές, διατροφικές και ιατρικές επιστήμες θα πρέπει να είναι ανεξάρτητες από τα συμφέροντα των επιχειρήσεων.
3. Η ανάγκη για νέες μορφές γεωργίας, όπως η αγρο-οικολογία και η αστική γεωργία.
4. Οι μελλοντικές διατροφικές οδηγίες πρέπει να βασίζονται στις οικολογικές (συμπεριλαμβανομένων των κλιματολογικών), καθώς και τις διατροφικές επιστήμες.
5. Η διατροφική έρευνα πρέπει να είναι η βάση των  επιστημών έρευνας τροφίμων και όχι το αντίστροφο, όπως είναι τώρα.

Συμπεράσματα

• Η καλή υγεία απαιτεί τρόφιμα καλής ποιότητας. Η πρόσβαση στην βέλτιστη διατροφή και την υγεία αποτελούν θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Ισχύουν για όλους μας, πλούσιους και φτωχούς, νέους και γέρους.
• Ο υποσιτισμός παραμένει κοινός. Ένας στους επτά ανθρώπους υποσιτίζονται λόγω φτώχειας. Οι φτωχοί ζουν σε φτωχές χώρες, αλλά επίσης ζουν και σε πλούσιες χώρες με μεγάλες ανισότητες στην κατανομή του πλούτου. Οι φτωχοί έχουν περιορισμένες επιλογές και διαθεσιμότητα τροφίμων. Σε αντίθεση, οι εύποροι υποφέρουν από υπερσιτισμό, έχοντας μια ευρεία επιλογή τροφίμων τόσο με χαμηλή όσο και με υψηλή θρεπτική αξία, αλλά ανεπαρκή γνώση ή καθοδήγηση από τις αρχές προκειμένου να αποφευχθεί η υιοθέτηση διατροφικών συνηθειών που επηρεάζουν αρνητικά την υγεία τους.
• Ο υποσιτισμός είναι ένα κοινωνικό ζήτημα, και μάλιστα γιγαντιαίο. Τα τελευταία 30 χρόνια έχει πραγματοποιηθεί δραματική αύξηση της οικονομικής και γεωπολιτικής ισχύος των αναδυόμενων αγορών – όπως η Βραζιλία, η Κίνα, η Ινδία, η Ινδονησία, το Μεξικό, τη Ρωσία, τη Νότια Αφρική – ενώ το μέγεθος των προβλημάτων διατροφής και υγείας που αντιμετωπίζουν οι εν λόγω χώρες σύντομα θα υπερβαίνει αυτό των πλούσιων χωρών. Στα προβλήματα αυτά προστίθενται οι διαρκώς αυξανόμενες χρόνιες μη μεταδοτικές ασθένειες των εύπορων αλλά και τις μολυσματικές ασθένειες των φτωχών. Οι διατροφικές επιλογές που γίνονται από τους πλούσιους σε αυτές τις χώρες θα έχουν μια σταθερά αυξανόμενη αρνητική επίδραση στην υγεία των πληθυσμών τους. Υπάρχει μια ευκαιρία για να αποφευχθεί αυτό
• Ο υποσιτισμός είναι επίσης συνάρτηση του τι τρόφιμα επιλέγουν να παράγουν, πώς τα παράγουν, και το αν και πώς θα τα καταστήσουν διαθέσιμα σε όλους μας. Οι αγρότες, η βιομηχανική γεωργία, μεταποίηση τροφίμων και η διανομή επηρεάζουν βαθιά τα οικοσυστήματα και το κλίμα και αποτελούν σημαντικούς παράγοντες στην οικονομική  δραστηριότητα και τα χρηματοπιστωτικά μας συστήματα. Οι «παίκτες» αυτοί επίσης καθορίζουν άμεσα την ποιότητα των διατροφικών μας επιλογών.
• Η καλή διατροφή και ο υποσιτισμός είναι έννοιες κατανοητές από τους επιστήμονες, και θα πρέπει να παίζουν καθοριστικό ρόλο στην υιοθέτηση πολιτικών για τη διατροφή, την οικολογία και γεωπονία από τις κυβερνήσεις.
• Οι κυβερνήσεις επηρεάζονται σε διαφορετικό βαθμό από τα εταιρικά συμφέροντα. Το έργο των ηγετών των κυβερνήσεων είναι να εφαρμόσει τις πολιτικές για τα τρόφιμα και τη διατροφή με τον κατάλληλο σεβασμό στην παράδοση του πολιτισμού και της γεωργίας, καθώς και στη βιομηχανία τροφίμων.
• Προσθέτοντας τις δυσκολίες της διαμόρφωσης πολιτικής, ο γυάλινος πύργος της ανόθευτης πανεπιστημιακής έρευνας δεν υφίσταται πλέον. Η βιομηχανία τροφίμων, συμπεριλαμβανομένων της γεωργίας πραγματοποιεί επίσης έρευνα, συμβάλλει και επηρεάζει την έρευνα που διεξάγεται στα πανεπιστήμια και εκμεταλλεύεται δικαιολογημένα τα αποτελέσματα της έρευνας για την επιλογή του τι θα παράγει και διάθέσει στην αγορά. Όλες αυτές οι διάφορες περιπλοκές εξακολουθούν να επηρεάζουν, αν δεν ορίζουν, τις συζητήσεις για τη διατροφή και την υγεία του ανθρώπου.
• Οι Χρόνιες μη μεταδοτικές ασθενειες, όπως η αθηροσκλήρωση, ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, η παχυσαρκία, οι ασθένειες του αναπνευστικού συστήματος, καθώς και ορισμένες μορφές καρκίνου είναι κοινές στις πλούσιες χώρες και σε αύξηση στις χώρες που βρίσκονται στο δρόμο για την ευημερία. Όλες αυτές οι καταστάσεις είναι περισσότερο ή λιγότερο εξαρτώμενες  από το τι τρώμε και οι συζητήσεις σχετικά με τη σχέση της διατροφής  για την πρόληψη της εμφάνισης ασθενειών είναι σχεδόν αμέτρητες. Μερικά από αυτές είναι, ωστόσο, επιστημονικά καλά τεκμηριωμένες από μελέτες σε πολλά διαφορετικά επίπεδα που αφορούν τη διατροφή.
• Καλά σχεδιασμένες επιδημιολογικές μελέτες έχουν τεκμηριώσει τις επιδράσεις των μικροθρεπτικών συστατικών στην υγεία. Η βιταμίνη D είναι ένα παράδειγμα. Επίσης πολλές μελέτες έχουν εστιάσει στις  τρείς κυριότερες πηγές ενέργειας από τα τρόφιμα: τους υδατάνθρακες, τα λίπη και τις πρωτεΐνες. Η συζήτηση που ακολουθεί είναι μια προσπάθεια για να κατανοήσουμε τις πτυχές αυτού του συγκεκριμένου κλάδου της διατροφικής έρευνας που σχετίζονται με την πολιτική.
• Η προαγωγή της επιστήμης έχει παράσχει πειστικά στοιχεία ότι η παροχή των τροφίμων που βασίζεται αποκλειστικά στο θερμιδικό περιεχόμενο δεν επαρκεί για να παρέχει καλή υγεία και διατροφή. Αντιθέτως, η επιλογή των υδατανθράκων, λιπών και πρωτεϊνών επηρεάζουν τον κίνδυνο εμφάνισης ασθενειών. Ακόμη και η παχυσαρκία δεν είναι ένα  απλό αποτέλεσμα της θερμιδικής πρόσληψης. Αυξανόμενα στοιχεία, για παράδειγμα, υποδηλώνουν ότι μεγάλες ποσότητες πρόσληψης ενός σακχάρου όπως η φρουκτόζη σε επεξεργασμένα τρόφιμα και ποτά μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο για την ανάπτυξη διαβήτη και ηπατικής νόσου. Οι αρνητικές επιπτώσεις της υπερβολικής κατανάλωσης ζάχαρης ήταν γνωστές για περισσότερο από πενήντα χρόνια, αλλά έως σήμερα δεν έχουμε καταφέρει να παρέμβουμε καταλλήλως.

II. Ειδικά συμπεράσματα

Α. Φρουκτόζη από πρόσθετα σάκχαρα

• Η φρουκτόζη είναι ένας μονοσακχαρίτης που βρίσκεται στο μέλι, τα ώριμα φρούτα και τα λαχανικά. Η επιτραπέζια ζάχαρη είναι η σακχαρόζη, ένας δισακχαρίτης που αποτελείται από φρουκτόζη χημικώς συζευγμένη με γλυκόζη, έναν άλλο μονοσακχαρίτη. Πηγές φρουκτόζης είναι το ζαχαροκάλαμο, τα ζαχαρότευτλα και το καλαμπόκι. Πρόκειται για μια αποτελεσματική και χαμηλού κόστους γλυκαντική ουσία, και είναι ως εκ τούτου χρησιμοποιείται ευρέως σε τρόφιμα και ποτά (σιρόπι καλαμποκιού υψηλής περιεκτικότητας σε φρουκτόζης, HFCS). Εμφανίζει δε εξαρτησιογόνο δράση, γεγονός που καθιστά δύσκολο για τους ανθρώπους να την μειώσουν ή να εξαλείψουν από τη διατροφή τους.
• Η πρόσληψη ζάχαρης και γλυκαντικών που περιέχουν φρουκτόζη έχει αυξηθεί σημαντικά σε πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο. Η Αμερικανική Εθνική Μελέτη για την Υγεία και τη Διατροφή (National Health and Nutrition Examination Survey, NHANES), για παράδειγμα, ανέφερε ότι περίπου το 15% των Αμερικανών καταναλώνουν περισσότερο από το 25% της ενέργειάς τους από πρόσθετα σάκχαρα. Η ετήσια κατανάλωση πρόσθετων σακχάρων στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι περίπου 35 kg/κάτοικο ή περίπου το ένα έκτο της ενέργειας από την τροφή.
• Υπάρχουν αυξανόμενα στοιχεία από πειραματικές και κλινικές μελέτες ότι η κατανάλωση πρόσθετων σακχάρων όχι μόνο αυξάνει το γνωστό κίνδυνο τερηδόνας, αλλά και τον κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου, μη αλκοολικής λιπώδους νόσου του ήπατος, παχυσαρκίας,  διαβήτη, και, ενδεχομένως, ακόμη και καρκίνο. Ενώ ορισμένες αρχές, κυρίως αυτές που χρηματοδοτούνται από τη βιομηχανία τροφίμων, υποστήριζαν ότι οι υψηλές ποσότητες των προστιθέμενων σακχάρων σε τρόφιμα και ποτά μπορούν να συμβάλουν σε κινδύνους για την υγεία μόνον ως συνέπεια της περιεκτικότητάς τους σε θερμίδες, υπάρχουν αυξανόμενα επίσης στοιχεία ότι η φρουκτόζη μπορεί να έχει συγκεκριμένη δράση στην πρόκληση λιπώδους ήπατος (το οποίο μπορεί να εξελιχθεί σε κίρρωση του ήπατος), υψηλών τριγλυκεριδίων στο αίμα (που μπορούν να συμβάλουν σε ανάπτυξη καρδιαγγειακών παθήσεων), στην ινσουλινοαντίσταση (που οδηγεί σε διαβήτη τύπου 2), και αυξημένη όρεξη (η οποία προφανώς μπορεί να οδηγήσει σε παχυσαρκία). Η παχυσαρκία η ίδια άλλωστε, προάγει την καρδιαγγειακή νόσο, τον σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 και ορισμένες μορφές καρκίνου. Η υπέρμετρη πρόσληψη προστιθέμενων σακχάρων, ειδικά φρουκτόζης, μπορεί να αυξήσει τους κινδύνους για την υγεία με σημαντικές επιδράσεις στην δημόσια υγεία.

Β. Λιπαρά Οξέα

• Μελέτες που διεξήχθησαν από τα μέσα του 20ου αιώνα και μετά, έδειξαν ότι τα κορεσμένα λιπαρά αυξάνουν, και τα πολυακόρεστα λιπαρά μειώνουν τον κίνδυνο εμφάνισης νοσημάτων και ειδικότερα καρδιαγγειακής νόσου,. Η κατανόηση αυτή ενθάρρυνε τους γεωργούς και τη βιομηχανία τροφίμων για την αύξηση της παραγωγής  φυτικών ελαίων πλούσιων σε πολυακόρεστα λιπαρά οξέα από σόγια, ηλίανθο και, ιδιαίτερα στις Ηνωμένες Πολιτείες, από καλαμπόκι (αραβόσιτος).
• Το λίπος στα τρόφιμα είναι κυρίως λιπαρά οξέα χημικώς συζευγμένα με γλυκερόλη. Τα λιπαρά οξέα μπορεί να είναι κορεσμένα με υδρογόνο. Αν όχι, είναι λιγότερο ή περισσότερο ακόρεστα. Τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα συμβάλλουν σημαντικά στο περιεχόμενο σε λίπος της μέσης δίαιτας, αλλά η ισορροπία των δύο ειδών των πολυακόρεστων λιπαρών οξέων στις σύγχρονες δίαιτες είναι πολύ διαφορετική από ότι σε δίαιτες κατά τη διάρκεια της ανθρώπινης εξέλιξης. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η τελευταία περιείχε ένα ω-3 λιπαρό οξύ περίπου για κάθε τέσσερα ω-6 λιπαρά οξέα, οι σύγχρονες δίαιτες μπορεί να περιέχουν  πενήντα έως εκατό φορές περισσότερα ω-6 από ω-3 πολυακόρεστα λιπαρά οξέα. Τα στοιχεία ότι η ανισορροπία αυτή συμβάλλει στην εμφάνιση ασθενειών είναι πλέον πειστικά, και οι κυβερνήσεις θα πρέπει να διαμορφώσουν πολιτικές για τη γεωργία και τα τρόφιμα ώστε να επηρεάσουν το κόστος και τη διαθεσιμότητα των διαφόρων λιπαρών οξέων στο ευρύ κοινό, έτσι ώστε η αναλογία ω-6 και ω-3 λιπαρών οξέων να μπορεί και πάλι να πλησιάσει την αναλογία για την οποία είμαστε γενετικά προσαρμοσμένοι, δηλαδή το τέσσερα προς ένα. Η υψηλή αναλογία ω-6/ω-3 λιπαρά οξέα είναι τυπικό χαρακτηριστικό της δυτικής διατροφής και ολοένα και περισσότερων τρόπων διατροφής σε όλο τον κόσμο, οι οποίες σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο για καρδιαγγειακά νοσήματα, παχυσαρκία, σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 και καρκίνου του μαστού και του προστάτη, ιδίως σε άτομα που παρουσιάζουν γενετική προδιάθεση. Ανησυχία προκαλούν πειράματα σε ζώα, που υποδεικνύουν ότι η χαμηλή πρόσληψη δοκοσαεξανοικού οξέος, ένός ω-3 λιπαρού οξέος, σε συνδυασμό με υψηλή πρόσληψη φρουκτόζης, οδηγεί σε μεταβολικό σύνδρομο στον εγκέφαλο.

Γ. Όλες οι θερμίδες δεν είναι ίδιες

• Χρησιμοποιούμε την προφανή αυτο-αντίφαση, «μια θερμίδα δεν είναι μια θερμίδα», για να τονίσουμε ότι διαφορετικά θρεπτικά συστατικά με την ίδια ποσότητα ενέργειας από τα τροφιμα (θερμίδες) μπορεί να διαφέρουν ως προς τα αποτελέσματά τους επί του σωματικού βάρους. Η Φρουκτόζη, για παράδειγμα, αυξάνει την όρεξη πιο αποτελεσματικά από ότι η γλυκόζη. Μια θερμίδα φρουκτόζης είναι επομένως περισσότερο παχυσαρκογόνος από ότι 1 θερμίδα της γλυκόζης. Παρομοίως, τα ω-6 λιπαρά οξέα μπορεί να είναι περισσότερο παχυσαρκογόνα από ό, τι τα ω-3 λιπαρά οξέα. Τα διατροφικά σχήματα με στόχο την απώλεια βάρους θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη το περιεχόμενο σε θρεπτικά συστατικά αλλά και τις συνολικές θερμιδικές ανησυχίες.  
• Οι μεταβολικές επιδράσεις των θερμίδων των τροφίμων διαφέρουν από εκείνες των επεξεργασμένων και των μεταποιημένων τροφίμων

Δ. Η διατροφή αποτελεί ένα μέρος μιας μεγαλύτερης εικόνας

• Αναγνωρίζουμε την οικονομική σημασία της γεωργίας και της παραγωγής τροφίμων, αλλά αναγνωρίζουμε επίσης τη σημασία της γεωργίας στον κοινωνικό ιστό και τις επιπτώσεις της γεωργίας στα οικοσυστήματα από τα οποία εξαρτώμαστε. Η παγκοσμίου επιπέδου αύξηση της γεωργικής παραγωγής αποδίδεται στην περαιτέρω εκβιομηχάνιση της γεωργίας από τα μέσα του 20ου αιώνα («Πράσινη Επανάσταση»), αλλά η βιομηχανική γεωργία αποτελεί επίσης ένα σημαντικό λόγο για τον οποίο η ανθρωπότητα έχει πλεόν περάσει αρκετά όρια στον πλανήτη μας με στόχο την βιωσιμότητα.
• Αυτά τα όρια περιλαμβάνουν την διαταραχή του κύκλου του αζώτου, την απώλεια της βιοποικιλότητας και την υπερθέρμανση του πλανήτη. Η ζήτηση για τα χημικά λιπάσματα επίσης καταστρέφει με ταχείς ρυθμούς τα γνωστά αποθέματα φωσφόρου, ενώ η αλόγιστη χρήση του φωσφόρου, του αζώτου και των φυτοφαρμάκων αποτελεί σημαντική αιτία της καταστροφής των οικοσυστημάτων συμπεριλαμβανομένων και εκείνων του εδάφους. Άλλοι παράγοντες που θέτουν σε κίνδυνο την υγεία του εδάφους είναι η διάβρωση που προκαλείται από τον άνεμο και το νερό, η συμπίεση από τα βαρέα μηχανήματα, και η ρύπανση από τα υπολλείματα που παράγονται από την εντατική κτηνοτροφία.
• Η διάθεση των καλλιεργήσιμων εκτάσεων με στόχο την αύξηση των βιοκαυσίμων και των ζωοτροφών για τα ζώα σε βάρος των τροφίμων για τον άνθρωπο αυξάνει τη ζήτηση και τις διακρατικές αγορές γεωργικών εκτάσεων στις φτωχές από τις πλούσιες χώρες. Με την συγκεκριμένη διάθεση επίσης αυξάνεται και η τιμή των τροφίμων. Επιπλέον οι τιμές των τροφίμων έχουν διακυμάνσεις λόγω της κερδοσκοπίας στα βασικά γεωργικά προϊόντα που κατέστησαν δυνατές εξαιτίας της αστάθειας των χρηματοπιστωτικών αγορών. Οι περισσότερες από αυτές τις περιπλοκές καταστάσεις επηρεάζουν αρνητικά τη διατροφή και κάνουν τη ζωή πιο δύσκολη και επισφαλή για τους φτωχούς.

Συμπερασματικά

1) Οι αρχηγοί κρατών και των κυβερνήσεων πρέπει να αναβαθμίσουν, ως επείγον ζήτημα, το θέμα της διατροφής ως εθνική προτεραιότητα.

2) Η σωστή διατροφή είναι ένα ανθρώπινο δικαίωμα, αλλά είναι αδύνατο να παραχθεί για το σύνολο του πληθυσμού δίχως την εφαρμογή σωστών πολιτικών για τα τρόφιμα, την υγεία, τη διατροφή, τη γεωργία, την οικολογία, την οικονομία και το εμπόριο. Ως εκ τούτου, αποτελεί ευθύνη των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων να παρέχουν την ηγεσία που θα οδηγήσει σε μια «ολιστική για την κοινωνία» προσέγγιση για την σωστή διατροφή.

Διατροφή και ανοσοτοξικότητα: υπάρχει κίνδυνος;

Η διατροφή παίζει σημαντικό ρόλο στην εύρυθμη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος και κατ’ επέκταση στη διατήρηση της καλής υγείας. Η επίδραση της τροφής στο ανοσοποιητικό σύστημα εκφράζεται μέσω του φαινόμενου της ανοσοτοξικότητας, της εκδήλωσης δηλαδή ανοσοποιητικής απάντησης από τον οργανισμό. Η ανοσοτοξικότητα εκφράζεται τόσο με τη μορφή της αναστολής του ανοσοποιητικού συστήματος όσο και με την υπεραντίδρασή του. Η τελευταία έχει συσχετιστεί με πολλές από τις σύγχρονες νόσους όπως οι αλλεργίες, τα αυτοάνοσα νοσήματα και οι φλεγμονώδεις νόσοι, οι επαναλαμβανόμενες μολύνσεις και οι λευχαιμίες.

Επιπρόσθετα, λιγότερο προφανή νοσήματα έχουν συσχετιστεί με αυτού του τύπου τη δυσλειτουργία του ανοσοποιητικού. Τέτοια είναι η φλεγμονώδης νόσος του εντέρου, ο καρκίνος των πνευμόνων, η νόσος του Πάρκινσον, το άσθμα, η ατοπική δερματίτιδα, ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1, η νόσος Kawasaki ακόμα και η αθηροσκλήρωση.

Όλα τα προαναφερθέντα φαινόμενα τροποποιημένης αντίδρασης του ανοσοποιητικού συστήματος επάγονται από χημικές ουσίες που αποτελούν ενδογενή συστατικά των τροφίμων ή μέσω χημικών ή μικροβιολογικών μολυντών των τροφίμων. Ο βαθμός της έκθεσης στα παραπάνω μπορεί να καθορίσει το αν η ανοσοποιητική απάντηση θα είναι ευεργετική ή επιβλαβής για τον οργανισμό. Στην κατηγορία των ενδογενών χημικών συστατικών περιλαμβάνονται τα αμινοξέα, τα λιπαρά οξέα, οι υδατάνθρακες, τα μικροθρεπτικά συστατικά, οι βιταμίνες, ακόμα και χημικές ενώσεις όπως τα φλαβονοειδή, ή οι φυσικά απαντώμενες στα τρόφιμα τοξίνες π.χ τα αλκαλοειδή. Οι ανοσοτοξικοί τροφικοί μολυντές (π.χ. οι διοξίνες, ο υδράργυρος, ο μόλυβδος) μπορούν να προκύψουν σε οποιοδήποτε στάδιο της διαδικασίας παραγωγής του τροφίμου από τη φάρμα μέχρι και το τραπέζι.

Ένας κρίσιμος παράγοντας που επηρεάζει την ευαισθησία ενός ατόμου στους τροφικούς μολυντές είναι η ηλικία και το φύλο. Συγκεκριμένες ηλικιακές ομάδες ατόμων διατρέχουν διαφορετικό κίνδυνο ανοσοτοξικότητας. Για παράδειγμα, ο ανοσοτοξικός κίνδυνος από τα πολυχλωριωμένα διφαινύλια, το PFOA (υπερφθορο-οκτανοϊκό οξύ) ή από τα επίπεδα υδραργύρου των ψαριών είναι απείρως μεγαλύτερος για ένα βρέφος σε σχέση με έναν ενήλικο. Προς διευκρίνιση, το υπερφθορο-οκτανοϊκό οξύ είναι από τα πιο κοινά μονομερή των υπερφθορανθράκων (ορισμένες φορές αναφέρεται ως C8) και χρησιμοποιείται ευρύτατα για την παρασκευή υπερφθοριωμένων πολυμερών που έχουν μεγάλη ανθεκτικότητα και δεν επηρεάζονται από το νερό, τα έλαια και διάφορους διαλύτες. Ένα από τα πλέον γνωστά υπερφθοριωμένα πολυμερή είναι το πολυτετραφθοροαιθυλένιο (PTFE), το οποίο έχει πολυάριθμες εφαρμογές και είναι ευρύτερα γνωστό με την εμπορική ονομασία Teflon (παράγεται από τη χημική βιομηχανία DuPont). Οι πλέον γνωστές εφαρμογές των πολυφθοριωμένων πολυμερών είναι τα αντικολλητικά τηγάνια και μαγειρικά σκεύη.

Ο λόγος για τον οποίο οι τροφές λαμβάνονται τόσο σοβαρά υπόψη στην ανοσοτοξικότητα είναι το γεγονός πως ανάμεσα στους περιβαλλοντικούς παράγοντες που θέτουν σε κίνδυνο το ανοσοποιητικό σύστημα τα τρόφιμα είναι ο πιο ελεγχόμενος. Σε ορισμένες περιπτώσεις αρκεί απλά κάποιος να κάνει μια εναλλακτική διατροφική επιλογή ώστε να αποφύγει με παθητικό τρόπο τις ανοσοτοξικές ουσίες του φαγητού. Διάφορες τροφές μπορούν επίσης να προστατέψουν έναντι ορισμένων ανοσοτοξικών ουσιών ενώ άλλες είναι ικανές να διορθώσουν κάποιες μορφές βλάβης του ανοσοποιητικού συστήματος.

Παγκόσμια επισιτιστική κρίση

Τη στιγμή που το ενδιαφέρον ολόκληρης της ανθρωπότητας είναι επικεντρωμένο στην παγκόσμια οικονομική κρίση και στη μαγική στιγμή που θα ανακοινωθεί περίτρανα η ανακάλυψη του νέου φάρμακου που θα δώσει λύση στο πρόβλημα της παχυσαρκίας του δυτικού κόσμου, μια άλλη ‘παραμελημένη’ κρίση εντείνεται σιωπηλά και προβάλλει απειλητική όσο ποτέ άλλοτε. Η κρίση των φτωχών και των περιθωριοποιημένων ονομάζεται παγκόσμια επισιτιστική κρίση και μόνο πρόσκαιρη ή εποχιακή δεν είναι. Ας εξετάσουμε όμως καλύτερα τα δεδομένα. Οι τιμές των τροφίμων τα τελευταία 2-3 χρόνια έχουν αυξηθεί αναπάντεχα εντείνοντας το πρόβλημα της πείνας στις αναπτυσσόμενες χώρες. Ακόμα και στις Ηνωμένες Πολιτείες οι φτωχότερες οικογένειες επηρεάστηκαν έντονα από αυτή την εξέλιξη. Στη Βόρεια Κορέα όπου περίπου το 30% του πληθυσμού είναι υποσιτισμένο, η αύξηση της τιμής του βασικού τροφίμου σίτισης, του ρυζιού, κατά 187% και των τροφίμων γενικότερα κατά 70% επιδείνωσε το πρόβλημα περισσότερο. Παρόμοιες δυσχέρειες έχουν προκληθεί στις προσπάθειες διατροφικής ανακούφισης που καταβάλλονται στην Ουγκάντα. Στη Σομαλία, οι κάτοικοι δεν μπορούν πλέον να αγοράσουν τρόφιμα από τα σούπερ μάρκετ και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την πείνα τους με μια σπιτική λαχανόσουπα από βλαστάρια ντόπιων δέντρων. Στην Υεμένη, οι τιμές του σιταριού διπλασιάστηκαν τη στιγμή που το 36% του πληθυσμού διατελεί υποσιτισμένο. Στο Μπουρούντι, ενώ ο μισός πληθυσμός είναι αποκαρδιωτικά φτωχός, η τιμή του μαύρου αλευριού, που είναι βασικό τρόφιμο σίτισης, τριπλασιάστηκε. Στην Ινδία, η μεσαία τάξη περιλαμβάνει μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων από ολόκληρο τον πληθυσμό των Ηνωμένων Πολιτειών. Τώρα που η οικονομική ανάπτυξη συναντά την απέραντη αυτή χώρα, η μεσαία τάξη θα αρχίσει να απαιτεί καλύτερη ποιότητα φαγητού με το κρέας να αποκτά την πρωτοκαθεδρία. Η παραγωγή κρέατος όμως απαιτεί μεγάλες ποσότητες φυτικών υλών με τις οποίες θα εκτραφούν τα ζώα που θα το παράγουν. Η επιβάρυνση για το περιβάλλον και τις τιμές του κρέατος από την αυξημένη ζήτηση είναι κάτι παραπάνω από προφανής. Αν συνυπολογίσει κανείς πως πάνω από 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως αναγκάζονται να επιβιώσουν με 1,5 ευρώ την ημέρα τότε εύκολα γίνεται προφανές πως τέτοιες αυξήσεις τιμών στα τρόφιμα θα οδηγήσουν ακόμα περισσότερο κόσμο στην πείνα και τον υποσιτισμό. Μισοί από τους ανθρώπους που παγκοσμίως ταλαιπωρούνται από την πείνα είναι κυρίως αγρότες με μικρές ιδιοκτησίες. Από τις βασικότερες αιτίες αυτής της εξέλιξης των τιμών των τροφίμων είναι η αύξηση της τιμής του πετρελαίου (του καυσίμου που χρησιμοποιείται για τη μεταφορά των τροφίμων) και η χρησιμοποίηση πλέον του καλαμποκιού ως βιοκαύσιμου. Επιπρόσθετα, η πλούσια σε κρέας διατροφή των εύπορων δυτικών χωρών απαιτεί πολύ περισσότερες πρώτες ύλες συγκριτικά με τη διατροφή που βασίζεται στα όσπρια και τα λαχανικά. Οι τιμές των σιτηρών αυξάνονται καθώς εντατικοποιείται η χρήση τους για αύξηση της παραγωγής κρέατος και γάλακτος. Επιπρόσθετα, δεν είναι δυνατόν να αυξηθεί η παραγωγή των τροφίμων χωρίς την παράλληλη αύξηση της χρησιμοποιούμενης γης και την αποψίλωση περισσότερων δέντρων. Αν κάποιος θα ήθελε να ποσοτικοποιήσει θα μπορούσε να πει πως τα τελευταία 50 χρόνια η παγκόσμια οικονομία επταπλασιάστηκε, ενώ οι υποστηρικτικές δυνατότητες της γης προς τη φυσική ζωή παρέμειναν οι ίδιες. Η χρήση του νερού από τον άνθρωπο τριπλασιάστηκε και η ζήτηση για θαλασσινά τρόφιμα πενταπλασιάστηκε. Αν όλοι στον πλανήτη υιοθετούσαν το υπερκαταναλωτικό πρότυπο ζωής του βόρειου Αμερικανού θα έπρεπε να υπάρχουν 3 πλανήτες σαν τη γη για να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις. Μια από τις προφανείς λύσεις θα μπορούσε να είναι η αύξηση της προσφοράς των τροφίμων. Όμως η δυνατότητα για εκθετική αύξηση της παραγωγής είναι πολύ περιορισμένη. Η επόμενη εφικτή λύση είναι η αύξηση της αγροτικής παραγωγής, ιδιαίτερα στις περιοχές της Αφρικής στις οποίες δεν έχει εφαρμοστεί αρκετά. Όμως σε αυτές τις πιθανές λύσεις υπάρχουν αρκετά εμπόδια. Ένα από αυτά είναι πλέον η εμφανής αλλαγή του κλίματος. Στην Κίνα, την Αυστραλία και την Αφρική πλέον κυριαρχούν ερημικές εκτάσεις εκεί όπου άλλοτε υπήρχαν εύφορα εδάφη. Ιδιαίτερα στην Αυστραλία μια μακρά περίοδος ξηρασίας την έχει αναγκάσει να περιορίσει έντονα τις εξαγωγές σιτηρών της. Το γεγονός αυτό, με τη σειρά του, φόβισε μια σειρά από άλλες χώρες που παράγουν ρύζι με αποτέλεσμα να βάλουν και αυτές φραγή στις εξαγωγές τους. Ο ρόλος της Αμερικής στις σιτιστικές ανάγκες των αναπτυσσόμενων χωρών ήταν και παραμένει καθοριστικός. Σε στιγμές κρίσης διάφορων χωρών και παγκόσμιων ανθρωπιστικών καταστροφών οι ΗΠΑ αποτελούσαν ανέκαθεν το μεγαλύτερο δωρητή προμηθειών σε τρόφιμα. Η σιτιστική υποστήριξή τους σε χώρες όπως η Αιθιοπία, το Σουδάν, η Σομαλία, το Αφγανιστάν, η Ρουάντα και η Αϊτή είναι αναμφισβήτητη. Η φετινή βοήθειά τους στη Βόρεια Κορέα μπορεί να αποβεί σωτήρια για το πρόβλημα της πείνας που αντιμετωπίζουν οι κάτοικοί της από την εκτόξευση των τιμών των τροφίμων. Παρόμοια κίνηση βοήθειας για τα επόμενα τρία χρόνια ανακοινώθηκε από τις ΗΠΑ τον φετινό Μάιο στο Μπαγκλαντές, μια χώρα της οποίας οι σοδειές καλαμποκιού καταστράφηκαν από τις πλημμύρες και τον κυκλώνα του 2007. Το καλαμπόκι είναι η βασική τροφή των κοτόπουλων και το σιρόπι του χρησιμοποιείται ευρέως ως γλυκαντική ουσία των αναψυκτικών. Η αύξηση της τιμής του αυτομάτως σημαίνει ταυτόχρονη αύξηση της τιμής του κρέατος και άλλων γλυκαντικών ουσιών όπως της σακχαρόζης. Ανακεφαλαιώνοντας, θα μπορούσε να ειπωθεί πως η αύξηση των τιμών των τροφίμων αποτελεί μια σιωπηλή απειλή που ενέχει τον κίνδυνο της πείνας για πάνω από εκατό εκατομμύρια συνανθρώπους μας σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Η συγκεκριμένη κρίση έχει προκαλέσει μέχρι στιγμής μαζικές διαμαρτυρίες και απεργίες σε περισσότερες από 30 χώρες. Υπάρχει μεγάλη διχογνωμία για τον τρόπο με τον οποίο θα επιτευχθεί η μέγιστη αποκόμιση σοδειών από την υποσαχάρια Αφρική. Οι δυνατότητες για αυξημένη παραγωγικότητα τροφίμων και σιτηρών χωρίς να εγκαταλειφθεί η γεωργία των μικροκαλλιεργητών υπάρχουν. Υπάρχει επάρκεια τροφίμων για όλους όσο η διατροφή θα βασίζεται κυρίως στα όσπρια και τα λαχανικά.

Συμπληρώματα Βιταμινών: Η ώρα της αλήθειας

Ένα πρόσφατο άρθρο από την εφημερίδα «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» (8/8/2009) που αφορά τα συμπληρώματα διατροφής:

Η Ευρώπη αποφάσισε επιτέλους να τα εξετάσει σοβαρά, τόσο τι τελικά περιέχουν όσο και ποιες παρενέργειες έχουν.

Ελεγχος στα συμπληρώματα διατροφής

Διεξοδική αξιολόγηση – έγκριση των ουσιών που περιέχουν ολοκλήρωσε ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Ασφάλειας Τροφίμων

Tης Ιφιγενειας Διαμαντη

Την πρώτη διεξοδική αξιολόγηση ουσιών που χρησιμοποιούνται ως πηγή βιταμινών και μετάλλων στα συμπληρώματα διατροφής τα οποία πωλούνται στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης ολοκλήρωσε πρόσφατα ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Ασφάλειας Τροφίμων (EuropeaFood Safety Authority). Το καθεστώς που επικρατούσε εδώ και χρόνια σε σχέση με τα συμπληρώματα διατροφής, για τα οποία μάλιστα οι Ευρωπαίοι δείχνουν όλο και περισσότερο ενδιαφέρον σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ήταν τουλάχιστον θολό. Ετσι, κυκλοφορούν πολλά σκευάσματα που κανείς δεν ελέγχει τι ακριβώς περιέχουν και ποιες είναι οι συνέπειες στην ανθρώπινη υγεία, την ίδια στιγμή που μάλιστα προβάλλονται περίπου ως πανάκεια.

Ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Ενωση επιχειρεί να βάλει μια τάξη στη συγκεκριμένη αγορά καταρτίζοντας λίστα εγκεκριμένων ουσιών. Με κανονισμό που θα ισχύσει από 1ης Ιανουαρίου 2010 θα επιτρέπεται η κυκλοφορία συμπληρωμάτων διατροφής που θα περιέχουν μόνο τις εγκεκριμένες σε ειδική λίστα της EFSA ουσίες. Προκειμένου μια ουσία να εγκριθεί, η εταιρεία η οποία ενδιαφέρεται θα πρέπει να υποβάλει αίτηση συνοδευόμενη από σχετικό φάκελο με έρευνες και επιστημονικά δεδομένα τα οποία να αποδεικνύουν τη δράση της συγκεκριμένης ουσίας στον ανθρώπινο οργανισμό. Από το 2005 μέχρι σήμερα, ο Οργανισμός Ασφάλειας των Τροφίμων έχει εξετάσει 533 αιτήσεις σχετικά με 344 διαφορετικές ουσίες. Οι αξιολογήσεις του βασίστηκαν σε επιστημονικές αποδείξεις που παρείχαν οι κατασκευαστές των συμπληρωμάτων διατροφής σχετικά με την ασφαλή για την υγεία κατανάλωσή τους και τον βαθμό απορρόφησής τους από τον οργανισμό.

Κατά τη διαδικασία αξιολόγησης, αποσύρθηκαν 186 αιτήσεις, ενώ για τουλάχιστον τις μισές από τις υπολειπόμενες, η EFSA ανακοίνωσε ότι δεν έλαβε επαρκείς επιστημονικές αποδείξεις όσον αφορά την αποτελεσματικότητα των συμπεριλαμβανομένων ουσιών. Τέλος, ερωτήματα εγείρονται για την ασφάλεια τουλάχιστον 39 ουσιών με βάση τα δεδομένα των αιτήσεων. «Εργο της Επιτροπής είναι να διασφαλίσει ότι η χρήση τέτοιων ουσιών είναι ασφαλής και αποτελεσματική για την υγεία των Ευρωπαίων πολιτών. Eκατομμύρια πολίτες λαμβάνουν καθημερινά συμπληρώματα διατροφής», δήλωσε ο πρόεδρος της αρμόδιας Επιτροπής της EFSA για τα πρόσθετα στις τροφές.

Απαραίτητα για κάποιους

Τα συμπληρώματα διατροφής κυκλοφορούν σε μορφή υγρών, χαπιών, gel, συμπυκνωμένου διαλύματος, σκόνης, κάψουλας, σταγόνας κ. ά. και περιέχουν βιταμίνες, ανόργανα συστατικά, βότανα, αμινοξέα, μεταβολίτες, αποστάγματα ή συνδυασμό οποιωνδήποτε από τα παραπάνω συστατικών, χωρίς, ωστόσο, να μπορούν να αντικαταστήσουν το κανονικό γεύμα. Παρ’ όλα αυτά, δεν είναι λίγοι εκείνοι που κρίνουν την κατανάλωση τέτοιων σκευασμάτων απαραίτητη. Οι αγχωτικοί ρυθμοί της πόλης, η κούραση, το στρες οδηγούν αρκετούς ανθρώπους στη λήψη συμπληρωμάτων διατροφής. «Επειτα από δέκα ώρες δουλειάς την ημέρα και τρεις ώρες που χρειάζομαι για να πάω και να έρθω, δεν μπορώ να πάρω τα πόδια μου. Λαμβάνω συμπληρώματα διατροφής ανά τακτά διαστήματα», λέει υπάλληλος σε φαρμακείο των βορείων προαστίων. Οσον αφορά στην ασφάλεια κατανάλωσης αυτών των σκευασμάτων, προσθέτει: «Ρωτάω τον γιατρό μου και μου λέει ότι αν αισθάνομαι ότι πρέπει να τα πάρω, να το κάνω».

Πρωταθλητές, ωστόσο, στην κατανάλωση συμπληρωμάτων παραμένουν οι Αμερικανοί. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το 1/3 των παιδιών στην Αμερική από 2-17 ετών λάμβαναν τέτοια σκευάσματα. Στην πραγματικότητα, βέβαια, εκείνοι που θα χρειάζονταν συμπληρώματα διατροφής και βιταμίνες είναι εκείνοι που δεν νοιάζονται ή δεν μπορούν να τα έχουν, όπως για παράδειγμα οι κάτοικοι του Τρίτου Κόσμου. Σύμφωνα με έρευνα της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, τα άτομα που λαμβάνουν συμπληρώματα διατροφής και βιταμίνες είναι και εκείνα που προσέχουν περισσότερο τη διατροφή τους και άρα δεν έχουν και τόση ανάγκη τα κάθε είδους «βοηθήματα». Από την άλλη και στην Αμερική, τα τόσο δημοφιλή συμπληρώματα διατροφής αποδεικνύονται συχνά επισφαλή για την ανθρώπινη υγεία. Οπως ανακοινώθηκε πρόσφατα επισήμως μέσα σε ένα χρόνο, τα κρούσματα παρενεργειών σε άτομα που λαμβάνουν συμπληρώματα διατροφής τριπλασιάστηκαν. Τώρα, η Αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) επιβάλλεται να βελτιώσει τον έλεγχο που αφορά στα συγκεκριμένα σκευάσματα.

ΠΗΓΗ: ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 8/8/2009

Γενετικά Τεστς: Αλήθειες και Ψέματα

Εξατομικευμένες δίαιτες με βάση το DNA από εξειδικευμένους διαιτολόγους;

Ένα έρθρο που βρήκα πρόσφατα στην εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ» και εχει γραφτεί από τον Καθηγητή Γενετικής Σ. Ν. Αλαχιώτη.

«Σύγχρονοι γενετικοί μύθοι

Ως φάρμακο διά πάσαν νόσον προβάλλεται συχνά η γενετική από τα ΜΜΕ ή ακόμη ως άλλη «κρυστάλλινη σφαίρα» που προλέγει το μέλλον από κερδοσκοπικές εταιρείες παντός είδους.
Πώς θα ισορροπήσουμε ανάμεσα στη μαγεία της επιστημονικής γνώσης και στη μαγγανεία των καιροσκόπων;

Τα επιτεύγματα της Γενετικής έχουν πολύ συχνά την τιμητική τους θέση στα ΜΜΕ. Καθημερινά σχεδόν, όλο και κάποιος γενετικός νεωτερισμός θα κοσμεί τις οθόνες των τηλεοράσεων ή τις σελίδες των εφημερίδων ή θα ταξιδεύει με τα ερτζιανά κύματα· με πολλές στρεβλώσεις όμως.

Η αλήθεια βέβαια είναι ότι η επιστημονική πρόοδος είναι μεγάλη, αλλά το ύψος στο οποίο ανεβάζουν συνήθως τα ΜΜΕ ορισμένα επιτεύγματα είναι ιλιγγιώδες, μυθικό· και το αποτέλεσμα είναι να νομίζει ο κόσμος ότι ήδη έχουμε νικήσει τον καρκίνο, ότι προβλέπουμε όλες τις μελλοντικές μας ασθένειες με γενετικά τεστ, πως θα κάνουμε παιδιά και στα 100 μας χρόνια, ότι θα γεννιούνται τέλεια μωρά, ότι θα επιλέγουμε το ιδανικό ταίρι με ένα τεστ DΝΑ· και πολλά άλλα ακόμη, εκ των οποίων άλλα είναι ήδη «έτοιμα» και άλλα προβλέπονται λίαν προσεχώς, αύριο, όπως η θεραπεία κάθε νόσου με τα βλαστοκύτταρα!

Είναι όλα αυτά λοιπόν μια εύθυμη νότα στην γκρίζα καθημερινότητα που αποκτά μαύρη απόχρωση με την παγκόσμια οικονομική κρίση αλλά και την κοινωνική σύγχυση, ή μια σύγχρονη μυθολογία που ανεύθυνα μαστιγώνει την πιστότητα της ελπιδοφόρας επιστήμης της Γενετικής; Τι αποκομίζει ο μέσος πολίτης ακούγοντας και διαβάζοντας επιτεύγματα επί επιτευγμάτων, που του δίνουν την εικόνα ότι η Γη γέμισε μικρούληδες θεούς;

Η ελπίδα είναι αναμφίβολα ευπρόσδεκτη, αλλά η πραγματικότητα πιο απαραίτητη για να μη βαδίσει κανείς στο κενό, πιστεύοντας ότι είναι ξαφνικά αετός. Γι΄ αυτό χρειάζεται όχι μόνο περίσσεια προσοχή και ευθύνη για τη διακίνηση της επιστημονικής πληροφορίας, αλλά και κάποια στοιχειώδης γνώση των πραγμάτων για να μην παραμορφώνονται κατά τη μεταφορά τους. Γονιδίωμα, ο μεγάλος άγνωστος
Διατυμπανιζόταν, λ.χ., ότι μετά την πρόσφατη ολοκλήρωση της χαρτογράφησης του γονιδιώματος του ανθρώπου τα υπόλοιπα θα ήταν εύκολη υπόθεση· όπως η συσχέτιση των 21.000-22.000 γονιδίων μας με τα κληρονομικά χαρακτηριστικά μας, με τις γενετικές μας ασθένειες π.χ., για να τις ελέγξουμε. Η αλήθεια είναι ότι μπορεί ένα μεγάλο ποσοστό γονιδίων, το 60% περίπου, να έχει ήδη αντιστοιχηθεί· αλλά δεν φθάνει μόνο αυτό.

Υπάρχουν τα περίπλοκα γονιδιακά δίκτυα που μορφοποιούν τις αλληλεπιδράσεις των γονιδίων και τις εκφράσεις τους για να ελεγχθεί ένα χαρακτηριστικό, μια ασθένεια, και δεν τα ξέρουμε, τα ερευνούμε, ενώ η αδρανοποίηση ορισμένων γονιδίων μας δεν έχει καμία βιολογική επίπτωση, διότι ίσως καλύπτεται από τα εν λόγω δίκτυα· είναι και το περιβάλλον με τις άπειρες παραμέτρους του που αλληλεπιδρά με τα γονίδια· και όλα αυτά αποκαθηλώνουν τον μύθο που λέει ότι η βιολογική μας αυτογνωσία έχει κατακτηθεί στην ολότητά της διά της γνώσης του γονιδιώματός μας, των γονιδίων μας. Στρεβλώσεις και εμπόριο ελπίδας
Ωστόσο κατά την εκλαΐκευση παρερμηνεύονται τα ερευνητικά ευρήματα και παραμορφώνονται. Π.χ., τελευταία γράφτηκε ως είδηση ότι εννέα γονίδια κάνουν πιο έξυπνα τα κορίτσια! Δεν ξέρει όμως ο αρθρογράφος ότι στη διαμόρφωση της νοημοσύνης του ανθρώπου, εκτός του περιβάλλοντος, συμμετέχουν και περισσότερα από 100 γονίδια; Η αλήθεια είναι ότι ίσως αυτά τα εννέα γονίδια να έχουν μεγαλύτερη συμμετοχή· αλλά πώς γράφτηκε;

Αλλη είδηση υπόσχεται πρόβλεψη των μελλοντικών μας ασθενειών, αρκεί να έχουμε 1.000 δολάρια για να κάνουμε ένα γενετικό τεστ. «Διαβάστε τον εαυτό σας»διαφημίζουν οι αισχροκερδοσκοπικές «Σειρήνες» που πιέζουν κυβερνήσεις να εντάξουν τέτοιες εξετάσεις στις προϋποθέσεις ασφάλισης ή πρόσληψης σε εργασία. Στο μόνο όμως που έπρεπε μια τέτοια είδηση να αναφέρεται είναι το κέρδος της νέας γνώσης, που όμως εκτός ελαχίστων περιπτώσεων δεν έχει ακόμη ικανοποιητική εφαρμογή. Και τούτο διότι δεν γνωρίζουμε την πολυπλοκότητα της γονιδιακής ή γονιδιωματικής δράσης. Αλλά και για κάποια περίπτωση γενετικής προδιάθεσης σε μια ασθένεια, για την οποία όμως δεν υπάρχει θεραπεία, για ποιον λόγο να το γνωρίζει ο ενδιαφερόμενος; Για να ασθενήσει νωρίτερα από το άγχος του; Αν όμως διά της παιδείας του ακολουθούσε γενικά μια μετρημένη και προσεκτική ζωή, όπως πρέπει να κάνουμε όλοι μας, η προφύλαξη του εαυτού του δε θα ήταν αποτελεσματικότερη;

«Επαναστατικό γενετικό τεστ και για μωρά»διαφημίζεται επίσης και υπόσχεται έλεγχο στο έμβρυο «όλων»των γνωστών γενετικών ασθενειών! Πώς όμως, με τον έλεγχο περίπου 1.400 μονογονιδιακών και πάνω από 5.000 πολυγονιδιακών; Αυτά δεν γίνονται, παρά για λίγες περιπτώσεις μόνο. Αν όμως προχωρήσουμε και σε φυσικά χαρακτηριστικά, δεν καταστρατηγούμε τη φύση διολισθαίνοντας στα παιδιά κατά παραγγελία; Και όμως τα γενετικά αυτά τεστ είτε για μεγάλους είτε για έμβρυα έχουν ήδη γίνει μόδα που τροφοδοτεί οικονομικά τις ακόρεστες ορέξεις κάποιων που πουλούν ελπίδα· όπως γίνεται και με τα ομφαλοπλακουντικά βλαστοκύτταρα.

Η πραγματική επιστημονική γνώση έχει τη σοβαρότητά της, που δεν ταιριάζει με την παραπλανητική και διογκωμένη διαφήμισή της· όπως στην περίπτωση, λ.χ., που θα μπορούμε να κάνουμε παιδιά και στα 100 μας με τεχνητές μήτρες! Μα το έμβρυο μαθαίνει μέσα στη μήτρα· τι θα μάθει μέσα στο μηχάνημα; Και κατά πόσον ένα άψυχο μηχάνημα, αν γίνει, θα μπορεί να μιμηθεί το λίκνο της ζωής, τη μήτρα;

Ο χορός όμως καλά κρατεί.«Δώσε μου το DΝΑ σου να σου πω πώς σε λένε»! Να μας πουν δηλαδή την πιθανότητα, διά της γονιδιωματικής ανάλυσής μας και της στατιστικής, εξελικτικής προέλευσης του ονόματός μας. Οποιος όμως δεν ξέρει πώς τον λένε, τι το θέλει το τεστ; Κι αν η πιθανότητα βγει λάθος; Αλλου παπά ευαγγέλια; Αλλοι πάλι πουλούν στην Ελβετία ένα γενετικό τεστ DΝΑ για το«πώς θα βρούμε ιδανικούς συντρόφους» ! Αυτό το κάνουν όμως η φύση και ο πολιτισμός, όχι μόνο τα γονίδια. Δεν είναι λοιπόν το τεστ αυτό μια ευφάνταστη προέκταση της επιστημονικής γνώσης, χωρίς όμως τεκμηριωμένη επιστημοσύνη;

Αυτόκλητοι κλωνοποιοί
Αλλά κάτι ανάλογο δεν έγινε και με την αναπαραγωγική κλωνοποίηση του ανθρώπου προσφάτως; Ο αμφιλεγόμενος Ιταλός Αντινόρι «ανακοίνωσε» ότι έχει κλωνοποιήσει τρεις άνδρες και οι κλώνοι τους, δύο αγόρια και ένα κορίτσι, ζουν σε ανατολική χώρα που δεν κατονόμασε. Δεν γνώριζε όμως το στοιχειώδες· ότι, αφού δήθεν κλωνοποίησε τρεις άνδρες, τα παιδιά έπρεπε να ΄ναι και τα τρία αγόρια! Το κορίτσι πού βρέθηκε; Υστερα από λίγες εβδομάδες εμφανίστηκε και ο άλλος επίδοξος κλωνοποιός, ο Ζαβός, που κι αυτός λέει ότι σε πολύ λίγο χρονικό διάστημα θα έχει κλωνοποιήσει επιτυχώς άνθρωπο! Περιμένουμε την τρίτη της «παρέας», την Μπουασελιέ, να μας πει κι αυτή πόσους έχει κλωνοποιήσει! Και όμως τέτοιες ειδήσεις προβάλλονται εμφατικά από τα ΜΜΕ, προκαλώντας σύγχυση αντί να παρέχουν ενημέρωση.

Με όλα αυτά όμως ο μύθος τρώει την αλήθεια και αντί να οδηγούμε τον κόσμο στην κατανόηση της πραγματικότητας, που είναι ο καταλύτης για τη νοητική και ηθική του τελείωση, τον απομακρύνουμε με ειδήσεις που έχουν ξύλινα πόδια· τον παραπλανούμε με πήλινους πύργους εντυπωσιασμού. Μια σοφή όμως παροιμία λέει: «Οπου ακούς πολλά κεράσια κράτα και μικρό καλάθι». Το καλάθι αυτό χωράει τη μεγάλη πρόοδο της Γενετικής, αλλά δεν χωράει τις μυθοπλασίες της που κοντεύουν να μιμηθούν την Αστρολογία. Η ελπίδα που δίνει η γενετική έρευνα δεν πρέπει να καεί στον βωμό της ανεύθυνης εκλαΐκευσής της ή και της κατευθυνόμενης εκμετάλλευσης πονεμένων ανθρώπων, ακόμη και αφελών ή άλλων που ζήλεψαν τον υπεράνθρωπο του Νίτσε. Προσοχή λοιπόν στην εκλαΐκευση της επιστημονικής γνώσης.»

ΠΗΓΗ: ΤΟ ΒΗΜΑ Κυριακή 14 Ιουνίου 2009